VEGOTINA ÊŞA BINDESTAN

 

      ‘Karesata herî xedar û dijwar jî dibe ku di destê wêjekar de bibe lewçetiyeke qirêj…’

                    Adorno

  

 

Kî Dikare Heta Ku Derê Li Ser Navê Bindestan Behsa Bindestan Bike?

 

Demeke pir dirêj e di wêjeya kurdî de, bi destê hinek derdoran dîrok û bîra berxwedanê di bin siya xemlên mexdûriyetê û belengaziyê ve tê tarîkirin. Em dikarin bibêjin ku vê helwestê ji bo gelek nivîskaran qadeke konforê jî çêkiriye. Mexdûrbûn hem encam hem jî sedema berxwedanê ye, lêbelê di vê diyalektîkê de tenê mexdûrbûneke tazî û bêsitar tê xuyakirin û berxwedan ji nava vê kontekstê tê avêtin. Axaftina li ser navê bindestan piştî demekê veguheriye û bûye krîza temsîliyetê û ligel xwe qadeke konformîzmê ava kiriye. Gelo ma Dayika Taybet tenê qurbaniyek bû ku cenazeyê wê heft rojan li ber çavên me li kolanê hat teşhîrkirin? Gelo di vê bûyerê de em dikarin berxwedêriya Dayika Taybet ji nava vê çîrokê de bitepisînin? An jî em dikarin bibêjin Ferzad Kemanger tenê ji ber kurdbûna xwe hat kuştin? Heta em di nav rûpelên xwe yên wêjeyî û peyva polîtîk de berxwêderî û êşa wan kesan di nav yek kontekstekê de nedin ber çavan em ê xwe jî gel jî bixapînin!

Dema ku em temsîlkirina hilweşînek an jî karesatekê bi riya wêjeyê difikirin, pirsek derdikeve holê: Nivîskarek, ku di navbera zalim û bindestan de kesê sêyemîn e, çiqas dikare li ser navê qurban an bindest biaxive? Û her çend li rex bindestan helwest girtibe jî…  Ev nakokî û paradoksa mezin nîqaşkireneke berfireh a hem exlaqî hem jî polîtîk datîne pêşiya me.

Mirin, girtin, kuştin, bişaftin, koçberî, belengazî, xizanî, bêwelatî û sirgûn seranser sedem û encamên berxwedanê ne. Dema ku nivîskar êş û windahiya bindestan vediguherîne û dike amûreke wêjeyî û jarbûnê dibirîqîne, berxwedanê jî di nav rûpelan de dehf dike. Ev rewş konformîzmekê wisa diafirîne ku nivîskar newêre çavên xwe rasterast li nav çavên dijmin bixe û nikare rasterast gotina xwe bibêje. Li vê devera aramiyê pir metelok, wêne, navbeynkarî û metafor heye. Ev hewldan hemî stratejiya nivîskar a ku naxwaze bi serdest re rûbirû bimîne û qada xwe ya rihetiyê winda bike.

Şîrovekirin û gotina êşa kesekî din, desteserkirina êşa kesekî din û estetîzasyona êş û bindestiya kesekî din hem nexweşiyeke gerdûnî hem jî pirsgirêkeke lokal a mezin e. Bi kevanê wek Levinas, ger ez bixwazim bibim dengê kesekî ku dengê wî hatî tepisandin divê ewilî ez di nav giyan û nêrîna xwe de hevsengiyeke tevhev, homojenîzekirinê ava bikim û xwe bi tevahî nedîtbar bibînim. Encax bi vê rê ez dikarim  vê krîzê heya radeyekê çareser bikim. Levînas, dibêje: ‘demên ku ez li kolanan jinebî, sêwî an koçberekî dibînim û tiştekî ji min pirs dikin ez bi dilfirehî bersiva wan didim lê di dilê xwe de jî dibêjim xwezî min tu car ew nedîtibana..’ Ev sekn an jî  exlaq ji min re dibe vegotineke travmatîk ez matmayî dibim û bi kêmasiyên xwe re rûbirû dimînim..’ Di nav vê paradoksa mezin de riyek dimîne: Divê ez berpirsiyariya hemû malxirabî û êşa 'yê din' ligel hemû riyên kuştina egoya xwe hildim ser xwe…

Piranî van salên dawî, qada wêjeyê, ku yek ji mezintirîn warên endûstriya çandê ye, veguherî qada xwetatmînkirina bi rengê "Min nivîsand û berpirsiyariya min rabû, min xwend, fam kir û min giyana xwe paqij kir…” Lêbele ya ji bo me pêwîst ne ew e ku em êş û rûxandinê bi terzekê arabesk li nav çavên mirovan bixin, divê sedemên wê êşê em eşkere bikin û êşê wek sedem û encamên berxwedanê bibînin û risteyê nivîsê li ser vê rastiyê birêsînin.  Gelo ev êş û malwêranî ji kîjan berxwedanê derdikeve û ez çawa dikarim vê melankolî an jî êşa giran bikim kerb û xezebeke şoreşgerî… Bi vî awayî em dikarin heta radeyekê bibin dengê xwediyê kovanê û bindestan!

Adorno piştî wehşeta Auschwitzê gotibû nivîsandina helbestê bi almanî hovitî ye. Bêguman, helbest dikare bi zimanê almanî jî were nivîsandin, lê helbestvan an nivîskarê ku wê wêraniya giran kiriye malzemeya xwe ya wêjeyê, divê ji bîr neke ku piştî wê demê, ew çanda bilind nikare mîna ku tiştek neqewimiye li ser riya xwe bimeşe. Bi heman awayî, tu helbestvan an jî nivîskar nikare piştî qêrîna ji hemzemînên Cizîra Botan bilindbûyî di helbest an jî nivîsên xwe de diyalektîka kolonyalîzma di navbera kurdî û tirkî de tune bihesibîne û piştguh bike. Divê em baş fam bikin ku qêrîna Mehmet Tunç, ku mîna xencerekê hêj jî sîngê me qul dike, ne qêrîna melankoliyê bû, gaziya berxwedanê bû. Ger em wê gaziya wî milîtanê ciwan ê di bin wê jêrzemînê de digot: ‘heval av av!’ tenê veguhezînin estetîkeke derûnî em ê ligel wî hevalî bîranîna wan kesan hemûyan bilewitînin! Di vê astê de em di nav dubendiyeke xedar de dimînin: gotin jî hoviti ye, bêdengî jî…

Em dikarin bibêjin ne tenê li welatê me kurdan lê li hemû cîhanê ew êş û birînên bindestan ên piranî ji têkoşînên polîtîk afirîne, ne bi polîtikayê lê bi wêjeyê zûtir wê qenç dibin. Ligel vê yekê, em nikarin bibêjin ku wêje jî di vegotin û şahidiya wê felaket an êşê de pir serkeftî ye.

Çawa ku helbestvanekî navdar gotiye: Baweriya xwe bi kesên dibêjin ‘nava min dişewite’ neynin; ez jî di nav de…

 

Not: Bu yazı, tarihin ilerleyen köhne treninde hayatı yeniden örgütlemek için üniversite kantinlerinden kalkıp imdat frenini Nurhak ve Gabar’da çeken 90 yıllık bir yükü 90’larda omuzlayan 90 kuşağının çok kısa bir öyküsüdür…

 

MEKAB-İ EŞKİYALAR

 

‘Blanchot bir defasında insan türüyle ilgili şöyle bir şey yazmıştı: İnsan sonsuzca mahvedilebilen bir mahvolmazlıktır. Bana göre bu, şu anlama gelir: İnsan mahvedildikten sonra yine de geriye bir şeyler mutlaka kalır, yani insanın sonsuz mahvedilişinden geriye artan ve direnmeye devam eden bir şeyler muhakkak kalır: Tanık işte bu kalıntıdır.’  [Agamben]

 

 

90 kuşağının bir tarifi yapılıp tarihi yazılacaksa bunu yaklaşık on yıl önce ülkeye daha güçlü dönmek için ülkeden çıkan, sonrasında ülkeye dönen ve bir ülkeyi baştan sona dönüştürme arzusu ile dağlara yürüyenlerin hikâyesinden bağımsız ele almak asıl hikâyeyi eksik bırakacaktır. Yaşamanın sadece fail kurban ikiliğine hapsedildiği ve devrimci öğütme makinesine dönüştürülen Amed Zindanlarından çıkıp soluğu dağlarda alanların hikâyesini bu asli hikâyeye ekleyerek… Daha sonra üniversite kantinlerinden yeni bir ülke kurmak için yollarına düşen 90 kuşağı, aynı zamanda devrimin Kürtleştiği, Kürtlüğün devrimleştiği bir zaman aralığının kurucu özneleri olacaktı. 90’ların başında çıkan ilk gazetenin isminin Yeni Ülke olması yaratılacak yeni Kürtlük gramerinin ve yeni Kürt ülkesinin habercisiydi aslında. Kürtlerin toplumsal bilinçaltında gizledikleri yüz elli yıllık öfkelerine denk gelen ‘tolhildan’ (intikam) söylemi ile birleşen ‘yeni ülke’ mottosu, 1990’lı yıllarından başından itibaren kır,  mahalle ve okul arasındaki mesafeyi hızla kapatıyordu.

 

1990’ların başında direnen özneyi ve öncüyü bile şaşırtan bir etki alanına kavuşan özgürlük hareketi, hem geçmişi bu güne çağırıyor, hem bu günü geçmişe eklemliyor, hem de her iki zamansallık üzerinden bu günün kurucu öznesi olma rolünü oynuyordu. Yani bir yerde kendi öznelliğine enternasyonal bir karakter ekleyen hareket, bir yerde en büyük başarısını ‘Biroyê Heskê Têlî ile Che’yi aynı karede Ararat’ta yürütmüş olmasından alıyordu.

 

‘Biz büyük bir direnişin hem hamalı hem öncüsüydük. Evet deneyimsizdik, hatta apaçık acemiydik. Ama büyük bir çoğunluğumuz fedakâr, cesur ve mutlak bir inanca sahip olduğundan,  bize dâhil olan ve ciddi küçük burjuva kaygıları olan arkadaşlarımız bile birer militan gibi davranmak zorunda kalıyordu; sonrasında onların çoğu döküldü zaten…’

 

1980’lerin başından itibaren soluk saman kâğıtlara basılan politik değerlendirme raporlarında sıkça bahsedilen ve ‘Ortadoğu Tarihinin en uzun ve kanlı devrimi’ olarak öngörülen o uzun yürüyüşe on yıl sonra kızıl egal ve sarı mekaplarıyla katılan bu öfkeli gençlik kuşağının yaptığı şeyler, Kürtlerin anlam dünyasında 80 darbesi ve daha önceki yıkım ve yenilgi hafızasının yarattığı ürkeklik ile baş başa giden bir hayranlıklar manzumesine dönüşüyordu: Ên li çiya, Ên ji derve, Ji me çêtir’.  Bu diyalektik kısa bir zaman içerisinde kendi içerisinde her yerde egemene meydan okuyan de-kolonyal ve apayrı bir bütünselliğe dönüştü. Öyle ki 1993’te Kürdistan dağları bombalanırken, bu durumu protesto eden köylüler on binlerle birlikte ilçe merkezlerine akarak ‘Bombe em in! Bombeyan li me bibarînin’ sloganının atacak kadar bir bütünlük, sahiplenme ve aynılaşma sürecinin kapısını aralıyorlardı.

 

90 kuşağının öyküsünü sadece bir direniş ve adı sanı bilinmeyen binlerce kahramanın öyküsüne hapsetmek, o kuşağın yarattığı büyük dönüşümün sonraya ve bu güne nasıl şekil verdiğini gözden kaçırma riskini de barındırır. Kuşkusuz geçmişin ruhunu bu güne davet etmenin bizleri nasıl bir anakronik hataya düşürebileceğini paranteze alarak o gün başlanan yerde kurucu ilkelere dönüşen etik-politik tutumların zaman içerisinde neden bu denli aşındığını da ancak o günlerle yüzleşerek görebiliriz. O günlerden bu güne, bu günlerden o günlere doğru uzanan her yüzleşmenin aynı zamanda travmatik bir anlatıya dönüşebileceğini bile bile üstelik…

 

90 kuşağının belki de en baskın özelliklerinden biri bir direniş gramerini mücadelenin kendi iç dinamikleri içinde inşa etmiş olmasıydı. Bu yeni gramerde Kürtlükten kaynaklı bir mağduriyet söylemine asla yer yoktu. O kuşağın ‘Biz haklı olduğumuz için direniyoruz söylemi’ sonradan bir orta sınıf mızmızlanması olarak yaşamımızın her alanına yapışan ve dipten dibe bir iktidar talebine ve ayrıcalık çağrısına dönüşen ‘biz mağduruz’ psikopatolojisine dönüşmüşse geleneği yaratanların ardıllarının bu geleneğe ne kadar sadık kaldıkları eleştirisinden başlamamız gerekiyor. Spinoza’nın ‘Havaya fırlatılan taş, yarı yolda düşünmeye başlarsa kendi iradesiyle ilerler’ dediği türden bir yanılsamayla tarihi kendinden başlatanlar, o kuşakla her yüzleştiklerinde ‘bilinmeyen ve bilinmeyecek olan asli kahramanlardan’ birinin sesiyle irkileceklerdir: ‘O taş kendi kendine havalanmadı!  O taşı, nereye gideceği belli olmayan köhne trenin el frenini çekenler fırlattı!’

 

‘Ben ilk çıkış yaptığım günlerde bana Seyit Rıza kodunu verin diye diretmiştim. Çünkü Dersimli Marksist bir yurtsever olarak gitmiştim. Sonrasında tek başına bir Dersimliliğin yaptığımız işin yanında çok küçük kaldığını fark ettim. Çünkü biz hem 92’nin mekaplı 68’lileriydik, hem de yüzbinlerce Kürdün yarım kalmış rüyasıydık. Farkında değildik belki ama gerçekten bütün bir dünyaya adeta meydan okuyorduk..’

 

90 kuşağının yarattığı gelenek ve tarihe düştüğü not, sadece üniversite kantinlerinde ya da liselerin arka bahçesinde karar verip dağlara yürüyen gençlerin hikâyesi değildir. O ateşten devrim çemberinin içinde yeni bir gramer, yeni bir etik değer dizgesi, yeni bir yoldaşlık kültü ve Kürdün iki yüz yıllık ölüm uykusuna (Xewa Xefletê) inat ciddiyetle örülmüş tarihsel bir rövanş ruhu inşa edildi. Kasr-ı Şirin ve Lozan’da çizilen resmi haritaları duvarlardan indiren ve bütün sömürgeci haritaları ve tarifleri geçersiz kılan, egemenlerin ‘baldırı çıplaklar’ dediği, öbür taraftan Kürtlerin en çok okumuş gençlerinden oluşması milyonlarca Kürdün bilincinde ‘Bu çocukların kesin bildiği bir şey var?’ sorusunu ciddi bir politik arayışa dönüştürüyordu.

 

1990’ların başından itibaren Cizre’de birçok kadın, Êzidî olan Binewş Egal’in mezarından cuma akşamları nurdan bir ışık haznesinin yükseldiğine kanaat getirecek ve bu uğurda yaşamını yitiren gençlere doğaüstü bir değer atfederek birer mitolojik kahraman düzeyine yükseltecekti. Çünkü bu köklü kalkışma, sadece şimdiki zamanda süren bir nümayiş değil aynı zamanda Bedirxanî’lerin uğruna yaşamlarının paramparça olduğu bir hikâyenin devamıydı. 1992 yılında Bazîd Lisesinde yoğun katılımlardan dolayı kapatılan sınıflardan yola çıkan gençler, aslında İhsan Nuri Paşa’nın Ağrı Dağında paslanmış tüfeğini yerden kaldırıp Xoybun’u, Serxwebun’a güncelliyorlardı. Ahmet Kesip’in Ağrı Dağı hikâyesi, muhayyel Kürdistan’ın gömüldüğü Ağrı eteklerinde bu kederli ülkenin kırk yıl sonra tekrar silkinip doğrulmasının tarihsel rövanşıydı aslında. Ağrı İsyanında inatla Botan’dan başlayalım diye direten İhsan Nuri Paşa’nın vasiyetini kırk yıl sonra cesedi Kasaplar Deresi’nde yüzlerce cesede karışan ve adı binlerce Kürt çocuğuna konan ‘Egîdê Farqinê’ yerine getiriyordu.

 

‘Geleneğin hem kendi varlığı, hem de onu devralanlar tehlikededir. Her ikisi de aynı tehdit altındadır: Hâkim sınıfın aleti durumuna düşmek. Geleneği, onu hükmü altına almak üzere olan konformizmin elinden çekip almak, her dönemde yeni baştan girişilmesi gereken bir çabadır. Mesih sadece kurtarıcı olarak değil, aynı zamanda Deccal’e boyun eğdirmek için gelir. Düşman kazanacak olursa, ölüler bile payını alacak bundan…’ W. Benjamin

 

 

1990’larda akademi ile dağ arasına sıkışmış olmanın yarattığı iç hesaplaşma ve derin vicdani sorgulamalar daha sonradan hayatı nereden öreceğini bilmeyen binlerce arada kalmış şaşkın ve yenik militanın öyküsüne malzeme taşıyacaktı:

‘O zamanlar bütün yoldaşlarım dağlara yürüdü ve öldüler; ben İstanbul’da kalıp iş kurdum ve Nietzsche doğru demiş aslında: ‘Zamanında ölmesini becerememişsen bir daha asla ölemezsin. Heval, gerçekten çok zor ama inanılmaz güzel günlerdi…’

 

Üniversite ve lise kantinlerinden kalkıp Kürtlerin yüz elli yıl önce bindirildiği ve nereye gittiği belli olmayan tarihin o köhne treninde imdat frenini Kürdistan dağlarında çeken ve birçoğunun adı ve fotosu sadece o günün gazetesinin alt kısmında ‘Anısı Mücadelemizde Yaşayacak’ olarak kalanların direnişini ve katlandıkları ağır külfeti görmeden tarihin içinde ilerlemek Benjamin’in deyimiyle tam bir barbarlıktır! Tarihin o kanlı ve direniş dolu kesitinde yaşananları ve yaratılan değerleri kentli orta sınıf seçkinlerinin, konformist entelektüellerin ve anı koleksiyonlarına bol bol o kuşağın öykülerini iliştiren emekli devrimcilerin elinden çekip almak ve devrimci hafızanın en görünür yerine kalın harflerle kazımak devrimci bir sorumluluktur. Tarihi tersinden okuyan ve tarihin akışını değiştiren o kuşağın yarattığı tarihsel dönemin içinden bir yaşamı çıkarmak, her yaşamdan bir yapıt yaratmakla eş anlamlıdır. Çünkü Benjamin’in dediği gibi: ‘Yapıtın içinde tüm bir ömür, ömrün içinde bir dönem, dönemin içinde tüm tarihin akışı gizlidir…’

 

Not: Bu yazı, 95 yılında üniversite kantininde otururken gülümseyerek Kürdistan’dan Konya’ya okumaya gelen bizlere bakarak ‘Arkadaş ben üç yıl önce ta Adıyaman Dağlarından Konya Ovasına sürülmüşüm. Siz savaşın ortasından buraya geldiniz. Ben burada dayanamıyorum, siz nasıl dayanabiliyorsunuz gerçekten anlamıyorum…’ diyen Şoreş Konya’ya adanmıştır…

 

RESMİ TUTANAK VE HARİTALARLA TARİHTEN DÜŞÜRÜLE(MEY)EN ÜLKE: KURDİSTAN

 

 

‘İlk önce uzun ve sivri mızraklarının ucuna astıkları sancaklarında fetih ayetleri olan esmer çöl savaşçıları, onların hemen ardından bodur ve çevik atlarının heybelerinde parlak uçlu okları ve tuzlanmış etleriyle çekik gözlü, geniş alınlı Orta Asyalı ordular geldi. O mızrakların ucuna bir gün kellelerimizin geçirileceğini ve heybelere gizlenmiş o okların bir gün bizim için çekileceğini çok iyi biliyorduk. Onlarla yüzyıllar sürecek bir cenge tutuştuk; tufan gibi üzerimize çöken bu amansız akınlarda başımız her sıkıştığında ait olduğumuz yurtlarımıza çekildik: Dağlarımıza. Çekik gözlü olan, steplerin kuraklığını, beyaz entarisi kandan kızıla dönen diğeri ise çölün renksizliğini taşıdı bereketli topraklarımıza…’

 

Twentieh Century & 20. Yüzyıl & Sedsala Bextreşiyê[i]                   

Kürtlerin kolektif belleğinde Sedsala Bextreşiyê olarak tanımlanan Yirminci Yüzyılın özellikle başlarından itibaren tahsildarlar, muhbirler, raporcular, muallimler, jandarmalar, kadastrocular, Avrupalı oryantalist seyyah ve diplomatlar Kürdistan’ı boydan boya doldurmaya başlamışlardı.  Daha sonra resmi tarihe ‘yedi düvele karşı savaştık’ olarak kayda geçecek olan oyunun bir yerinde de İsviçre’de yuvarlak masaların üzerine kurulu sömürge haritalarının etrafında, ellerinde cetvel ve gönyelerle siyah smokinli beyler ve batının pozitivist mekteplerinde faşizmin tedrisatından geçmiş Jön Türk asilzadeleri belirmeye başladı. Zaten belirsiz sınırlardan oluşmuş haritalar yeniden çizildi; Qasr-ı Şirin’de başlamış bölme işlemi dörde çıkarılarak dört devletin kutsiyetler skalasının tepesine her biri soykırım çağrıcısı gibi duran birer bayrak, birer milli marş ve hiçbir ortaklığı olmayan insanların ortak egosunu besleyecek olan o yüce uluslar konuldu. Dört devletin bütün resmi binalarının ve okullarının duvarlarına asılan yeni haritalarda önce bir ülke, sonra ülkenin içinde ve üzerinde yaşanan bütün bir gerçeklik silinerek resmi tarihten ve kamusal alandan düşürüldü!

Batılı emperyalistler bir taraftan uzun ve geniş masalara serdikleri haritalar üzerinden koca bir topografyayı hiçbir tarihsel ve kültürel sınırı hesaplamadan hoyratça bölüp parçalarken öbür taraftan da birer taşıyıcı firma gibi örgütledikleri çiçeği burnunda işbirlikçi devletlere bol miktarda ölüm kusan savaş uçakları, tren rayları, otomobiller, şapka, pantolon, abajur ve ince topuk kunduralar, saniyede birkaç mermi sıkabilen makinalılar ve bol miktarda stratejik akıl satıyorlardı. Bizzat emperyalistlerin eliyle kurulmuş devletlerin, kendi kuruluş mottolarına ‘antiemperyalist’ bir retorik iliştirip tarihten düşürülmeye çalışılan kavimlerin bu vahşete karşı geliştirdikleri her türlü başkaldırıyı ‘emperyalist maşalarının nümayişi’ olarak lanse etmeleri aşağılık bir ironi olarak kendini bu gün bile yeniden üretmektedir.

Mustafa Kemal’in Samsun’a çıktığı yıl, Pontus Soykırımı başlamış, Kürdistan’ın güneyinde de dönemin Milletler Cemiyeti, özerk bir Kürt yönetimi kurulması kararı almıştı. Daha sonra Türklere çiçeği burnunda bir devlet armağan eden İngilizler bu kez Şêx Mehmûd Berzencî ile kanlı bir savaşa tutuşacaktı. Şêx Mehmûd’un Süleymaniye’deki son direniş kalesi olan Sûrdaş Dağlarını bombalayan İngiliz uçakları, 1930 yılında Türklerin genç cumhuriyetine sattıkları uçakları ve kendi pilotlarıyla bu kez Ağrı Dağında Biro Heskê Têlî ve İhsan Nuri komutasındaki Kürt Savaşçılara bombalar yağdıracaktı.  1988 yılında Halepçe’yi çöle çeviren kimyasal silahlar, Hollanda’dan yüklenip İskenderun Limanı üzerinden tarihe Kürt Holocaust’u olarak geçen Enfal Katliamının mimarlarından biri olan ve Bağdat’ın Adolf Eichmann’ı olan Kimyasal Ali’ye gönderilecekti. Aynı Kimyasal Ali, yıllar sonra kimyasalı satan ülkelerin de içinde olduğu bir koalisyon tarafından idam cezasına çarptırılacaktı. Tarihin en büyük Alevi Kürt kırımlarından birini gerçekleştiren Yavuz’un ismi İtalyan-Türk ortak yapımı ve Neo-Osmanlıcılığın yana yatırılmış fallik anıtı gibi duran devasa bir köprüye, Dersim Soykırımında Alman savaş uçaklarından insanların üzerine bıraktığı bombalar için ‘canım birkaç tonluk bombadan ne çıkar ki’ diyen Sabiha’nın ismi yine uluslararası büyük bir havaalanına verildi. Ortadoğu başta olmak üzere dünyanın balkonunda yer alan halkların son dört yüz yıldır yaşadıkları bu büyük vahşetin bir sorumlusu periferideki devletlerin oligarşik yapıları ise bir diğer büyük suçlu da canlı ve cansız bütün doğayı bir sömürü ve talan sahası olarak kodlayan Batılı kapitalist tüccarlar ve onların birer savaş makinası gibi çalışan devletleridir! Fernando Kortez’i büyük bir cömertlikle Meksika’da ağırlayan yerliler, Kortez’in kafasını uçurmadıkları için ne kadar suçluysa, Ortadoğu’ya ilk gelen Avrupalı misyoner ve diplomatların kafasını vurmayan Ortadoğulu da o denli suçludur!

 

Dağdaki Zaferin Masa ve Bahşiş Keseleriyle Yenilgiye Dönüşmesi…

Wilson Prensiplerinin hayata geçirilmesi ve azınlıkların statülerinin netleştirmek için (?) toplanan Erzurum ve Sivas Kongrelerinde Kürdistan delegasyonunun katılımı bizzat Diyarbakır Valisi tarafından engellenirken, Kürtler adına kongreye katılanların büyük bir kısmı Jön Türk ideolojisinin taşıyıcısı olan İttihatçı Kürtlerden ve kurulan büyük tuzaktan haberi olan/olmayan Kürt aşiret reislerinden teşkil olmuştu. Kürdün tarihten düşürülmesi için hem içeride hem dışarıda diplomasi adı altında tarihin en kurnaz akrobatik hareketleri sergilenirken bu dramatik döngünün başka bir yerinde de Kurdi bir itiraz daha yükseliyordu: Qoçgirî… Kürt Teali Cemiyetiyle sıkı ilişkileri olan Haydar ve Alişan Bey, maslahatgüzar Elîşêrê Mûso ve isyanın arka planını inşa eden Nûrî Dersimî’nin başlattıkları isyan dalgası Dersim’e kadar uzanamıyor ve büyük bir kıyımla sonuçlanıyordu. Mustafa Kemal’in kurduğu Uzlaşım Komisyonu Dersim ve Qoçgirî bölgesinden onlarca ağayı meclise vekil olarak atayarak bahşiş kesesini ardına kadar açıyordu. Bu ağaların ‘irademiz büyük millet meclisidir’ şeklindeki resmi beyanatlarının bedeli, daha sonradan Sakallı Nurettin Paşa ve Topal Osman öncülüğünde Qoçgirî bölgesinin yerle bir edilmesi ve meclise gelen ağaların büyük bir kısmının bu hatayı canları ile ödemesi olacaktı.

21 Kasım 1922 tarihinde Lozan’da İsmet Paşa 27 kişilik heyetiyle Türkleri temsil ederken, Kürt heyetini bizzat Mustafa Kemal tarafından atanan ve radikal bir İttihatçı olan Diyarbakır Mebusu Zülfü Tigrel Bey temsil ediyordu. Zülfü Tigrel, Diyarbakır Mebusu Pirinçzade Fevzi Bey ile birlikte Ermeni Kırımındaki aktif rolünden dolayı İngilizler tarafından Mısır’daki Seydibeşir Kampı’na sürgün edilen Kürt asıllı bir Jön Türk’tü. Musul sorununu ele alan alt komisyonda İsmet Paşa ve Britanya temsilcisi Lord Curzon arasında geçen sert tartışmalarda Musul’daki en büyük etnik unsurun Kürtler olduğu kabul ediliyor ancak İsmet Paşa, oradaki Kürtlerin Türklerle etle tırnak gibi olduklarını savunurken Lord Curzon Kürtlerin Türkler’ den tamamıyla ayrı bir halk olduğunu ısrarla savunuyordu. 12 Aralık 1922 tarihli Meclis oturumunda İsmet Paşa, “Türkiye Büyük Millet Meclisinin Türklerin olduğu kadar Kürtlerin de meclisi olduğunu, Kürtlerin gerçek temsillerinin şu anda meclis çatısı altında olduğunu” söylüyordu. Lord Curzon, Musul Kürtlerinin Türklerin şemsiyesi altında yaşamak istemediğini ve Misak-i Milli’ye dâhil edilen Musul’dan tek bir vekilin bile mecliste olmadığını savunarak, Kürt illerinden getirilen vekillerin seçilmediğini, bizzat atandığını ve birçoğunun Türkçe bilmediği için mecliste tek bir kez konuşamadığını anılarında uzun uzun yazmıştır.

Türkiye Devleti’nden kopacak bir Kürdistan’ın Musul ve Kerkük’ü içine alan bir Kürdistan olacağını iyi bilen Mustafa Kemal, 6 Mart 1923 yılında gizli celse görüşmelerinde 63 Kürt milletvekilinin “Musul’suz bir Lozan’a” şiddetle karşı çıkmalarına karşı, acilen seçimleri yenilemiş ve Lozan Barış Görüşmeleri metnini bizzat kendisinin seçtiği yeni milletvekillerine imzalatmıştı. (TBMM GZC. S.181-183) Musul tamamıyla İngiliz denetimine girdikten sonra (Ağustos-1924) özerlik, Kürtler ve Kürdistan kelimeleri tamamıyla resmi konuşmalardan, tutanaklardan, gündelik dilden arındırıldı ve Sultan Sencer’in sekiz yüzyıl önce Kürdistan dediği yer haritalarda ‘Şark Vilayetleri’ olarak işaretlenip Kürt ve Kürdistan kelimeleri tamamıyla yasaklandı. Kürdistan ismi, en son 1930’da Cumhuriyet Gazetesinde, Ağrı Dağı’nın tepesine konulan bir mezarı gösteren o meşhur karikatürde çizildi: ‘Hayali Kürdistan Burada Meftundur!’

 

Kurdistan kimin yurdudur?

Selçuklu Sultanı Sancar Bey’in kurduğu ve merkezi Hemedan’a yakın Bahar kenti olan Kürdistan Eyaleti’ne daha sonraları Kanuni Sultan Süleyman’ın 1525 ve 1553, I. Ahmet’in 1604 tarihli fermanlarında ‘Umum Kürdistan’ denilmişti. Sadrazam Mustafa Reşit Paşa’nın 1847 yılında kuruluşuna öncülük ettiği Kürdistan eyaleti dönemine ait iç yazışmalar Türk ulus devletinin kuruluşundan hemen daha sonra devletin resmi arşivinin kapalı bölümüne alınmış, Kürdistan ismi ise 1923’ten itibaren tamamıyla siyasal ve kamusal alandan ayıklanmıştır. Mustafa Kemal’in Kürt aşiret reislerine yazdığı mektuplarda Kürdistan dediği ve birinci mecliste Kürdistan’dan gelen vekillere bizzat ‘Kürdistan vekilleri’ denildiği meclis tutanaklarına defalarca düşmüştür. 1923’ten itibaren Vilayet-i Şarkiye, 1930’larda Şark, 1950’lerde Doğu ve Güneydoğu Anadolu ve 1980’lerin sonlarından itibaren OHAL denilen yerin bugün zihinsel haritalardaki adı hala Kürdistan’dır!

Bütün bu iktidar ağları ve öznellikler içinde köylerin, şehirlerin, dağların, nehirlerin hatta ülke isimlerinin bile pürüzsüz bir Türklük tahayyülüne uygun bir şekilde yeniden isimlendirilmesi,  anti kolonyal lügat ile devletin resmi lügati arasında yaklaşık yüzyıldır süren bir anlamlar ve tanımlar savaşı yaratmıştır. Sömürgecinin çizdiği yapay haritayı duvardan indirip kendi haritasını esas almak, resmi tutanakların ve resmi tarih yazımının yerine kendi devrim külliyatını yazmak, resmi dil dayatmasına karşı kendi gramerini devrim düşüne eklemek, anti sömürgeci savaşın temel diskurları olmuştur. Yavaş yavaş etnik bir tanım olmaktan çıkıp politik bir vizyon imgesi ve siyasal bir direnç öznesine dönüşen Kürtlüğün, Kürt ve Kürdistan kelimeleri uğruna bu denli büyük bedelleri göze alışlarını salt iki kelime üzerinden yürüyen bir inatlaşma olarak değil, bu büyük kapatılma ve tarihten düşürülme şiddetine karşı kendi tarihselliği ve öznelliği içerisinde var olan ‘sahici ve meşru itirazı’ olarak görmedikçe ‘durumu anlamak’ mümkün değildir. Kürdistan ismine dair bu büyük inat ve karşı kurucu şiddeti, bugün o topraklarda yaşayan ve yaşamış olan bütün halkların ve inançların kendilerinden çalınanı ve gasp edilmiş olanı geri almasına dair ısrardır!                                                                                   

Kürdistan dediğimiz yer, sadece Kürtlerin değil, neredeyse bütün Ortadoğu halklarına ev ve bahçe yapmasını öğreten Urartu mirasçısı Ermeni ustaların, dünyanın en güzel fistan ve ‘şal û şapik’larını kendi dokuma tezgâhlarında ören Asuri kadınların ve her sabah güneşe dönüp verdiği nimetler için avuçlarını açan Êzidî yaşlıların evidir. Kürdistan salt bir halka ait olan bir ülke değil, bir toprak bütünlüğüne ve derin bir hafızaya gönderme yapar. Bu gün her tür farklılığa faşist bir bariyer ve inkâr duvarı ören milliyetçilerin iddia ettiği ‘Türkiye Türklerindir’ sloganı ne kadar tarihsel ve toplumsal gerçekliği olmayan iç boş bir faşist bir kurgu ise ‘Kürdistan yekpare bir Kürtlüğün yurdudur’ iddiası da bizi o denli milliyetçi bir körlüğün tuzağına çeker. Fanon’un dediği gibi, ‘Ne ulusal gururun toptan reddi, ne de kör bir kapanma sömürge için asla bir kurtuluş olmayacaktır…’

 

Kurdistan’ı Hatırlamak…

Tarihsel hakikat, delil gösterir; oysa belleğin ve hatıranın bunu ihtiyacı yoktur. Tarih kendi anlatısını, her biri birer noterlik makamı olan mahkeme ve akademilerde yazıya döküp resmileştirirken, direnenlerin belleği sokaklarda, dağ başlarında ve izbe odalarda yapılan illegal toplantılardan köklerini bu günün gayri resmi hatırlama eylemine doğru uzatır. Çünkü tarih, salt bir bilim değil bir hatırlama biçimidir; özellikle sömürgeler için. Çünkü sömürgenin varlığı gibi tarihi de tahrif edilmiş, sömürgeye dair bütün tarif ve tanımlar egemenin arzusundan türetilmiştir. Tam da bu eşikte durmaksızın göğe yükselen Benjamin’in tarihsel enkazına karşı, Qopo, Reşo, Ferzende, Zarîfe ve Egît, direnenlerin belleğinde, Ağrı, Tujik ve Çirav şahikalarından bir an bile aşağıya inmezler. Madunun melankolisi, Lenin’in dünyayı sarsan devrimini Stalin’in Gulag Trajedisine, partizanların bütün Avrupa kıtasına yayılan şanlı direnişini Holocaust’a, Haitili antikolonyalist devrimcilerinin inadını kölecilik tarihinin dramına hapsederek direnişi dışarıda bırakmaya fazlasıyla meyillidir. Madun, yıkımın yarattığı devrimci öfkeyi elbette canlı tutmak zorundadır; bunu yaparken madunun çoğunlukla direnişinden dolayı kıyıma uğradığını unutmadan! Koca bir direniş silsilesinin en tepesine yıkım ve yenilgiyi koyup direnişi görünmez kılmak, ruhumuzu iki ucu paslı bir bıçak gibi kanatan Mehmet Tunç’un haykırışını bile boğabilecek kudrete sahiptir! Bir devrimcinin son sözü ve vasiyeti olan ‘Biz burada direndik ve halkımız bizimle onur duysun’ haykırışı tarihi sadece kurban ile zalim dikotomisine sıkıştıranlara karşı bir itirazdır aynı zamanda. Geçmiş ve gelecek mütemadiyen imal ve icat edildikleri şimdiki zamanda kesişir ve diyaloğa geçerler. Dağlarda destanlar yazıp anlaşma masalarında ve resmi tutanaklarda kaybeden ve tarihten düşürülen bu kavmin bütün kahramanlarının bizim ve gelecek kuşakların kulağında durmadan fısıldadığı: ‘Sakın Ha!’ sözü gibi…

 

---

[i] Talihsizliğin Yüzyılı

DI WÊJEYA TIRKÎ DE WENEYÊN KURDAYETIYÊ

 

‘Ol û felsefe derbarê armanca jiyanê de bersivan dide me. Wêje bersiv nade lê wateyê şirove dike. Ez çiqas xwe bibêjim ez ewqas im. Zindîbûna min ji xwe ji îfadekirina min tê. Bêguman, çîrok dê jiyana me xelas nekin. Lê qe nebe ew ê hişkbûna jiyana me nerm bike…’

Peter Bichsel

 

 

Ji destpêka avakirina dewleta tirk heta îro, gelek rengvedanên tirkîfîkasyonê bandora xwe li ser jiyana me dike. Îro em bi gelek encamên vê pêvajoyê re rûbirû ne. Tirkbûn mîna celebeke bîrdoziyê dixebite û her gav di warê hest û ramanan de tevdigere. Ji bo yên derveyî gerdûna tirk ev bîrdozî rengekî serdestiya li ser laş û erdnîgariyê ye. Wêneyên kurd û Kurdistanê piranî di nav xebatên wejêya Tirkî de me dibe ser şop û dewsa vê kolonyalîzma veşartî u carna jî ya eşkere! Desthilatdariya netewî û polîtîk weke hemû qadên hebûnê xwe li qada huner û wêjeyê jî zêde dide xuyakirin.

Mînak, di xebateke xwe de, rexnegirê wêjeyê Kemal Karpat dibêje ku hevalê wî, ku çar salan li Çewlikê wek mamoste xebitî, dibêje: 'Li Çewlikê, kes nakene, kes stranan nabêje, ew bajar seranser ji mirovên bêdeng û stûxwar pêk hatiye.’ Riya vê bextreşiyê jî tîne ziman: 'riya xelasbûnê teqez wêje ye.’  Lê kîjan wêje? Wêjeya kê? Û kî dê vê wêjeyê binivîse? Pirsgirêka li vir ji têkiliyê bêtir îdîaya temsîliyetê ye. Heta hûn endamê civakekê nebin, hûn nekevin gerdûna wê civakê gelo hûn ê çawa bizanin ew civak stranbêjiyê dike an na? Wekî din, hûn dikarin garantî bikin ku stranbêjiya li tenişta mamosteyekî tirk wê şevê li qereqolê bi dawî nabe? Bi kurtahî, di navbera nivîskar, xebata nivîskar û tişta ku nivîskar ji berhama xwe re kiriye mijar de qutbûneke mezin heye. Sedema vê qutbûnê jî ew e ku ew tirk in em jî kurd! Tu şîfreyên me yên çandî, dîrokî û derûnî yên ku deriyê rastiya me vedikin ne yek in.

Di hişmendiya serdestan de navê kurdan Mirovên Rohilatê, navê Kurdistanê Herêma Şerq/Rojhilatê û navê kurdî jî zimanê herêmî ye. Hemî perçeyên ku neteweyekê pêk tînin xêz dikin û kurd, kurdî û Kurdistanê bi sînorên erdnîgarî yên ‘çêkirî’ û girêdayî navenda tirkbûnê vê girê didin. Gerdûna ku kurd û Kurdistan avakirî ji nû ve tê binavkirin û perwerdehiya dewletê ya sed salan ya li ser derew û tirsê avebûyî hişmendiya nivîskarên tirk jî li gel vê heqîqetê hildiweşîne. Em dikarin bibêjin tirkên îro li tenişta kurdan disekinin jî xwe ji vê nexweşiya desthilatdariyê zêde nekarin biparêzin. Ev konfor (rehetî) û berjewendiya li ser ‘Peymana Tirkbûnê’ avabûyî di nava valahiya di navbera nîşanker û nîşankirî de, hemî rengên oryantalîzm û kolonyalîzmê diparêze. Ji bo wê jî mirov dikare bîne ziman ku, di navbera epîstemolojiya dewletê û afirînerî û nivîskariya tirkdan de ahengek heye. Herdu ji kaniyekê tên xwarê û tiştê ji wê çavkaniyê derketiye meydanê, bandora xwe li ser wêje, huner, akademî, zanist û gelek tiştan kiriye.

Bi saya wêjeya tirkî em dikarin bişopînin ku tirkbûn rengekî çawa yê serweriyê ye û gelek caran xwe li ser dijberiya kurdayetiyê çawa ava kiriye. Dema em li romana tirkî ya piranî heta salên 2000’an dinihêrin gelek şîfreyên heqîqeta serdestiya tirkbûnê em dibînin. Di wêneyên kurdayetiya li nav rûpelên wêjeya tirkî hatî xeyalkirin de ev rastî bi zelalî xuya dibe. Ya girîngtir, em dikarin fêr bibin ka wêjeya tirkî bi çi awayî bandorê li ser tirkbûnê dike, çi hest, raman, xeyal, daxwaz û şabûnên wê hene bi saya temsîlên kurdayetiyê xwe ava dike.

Heta salên 2000’an kurd û Kurdistan bênav di nav rûpelên wêjeya tirkî de bûn, vê bênaviyê xewn û xeyala tirkbûnê ya yekitî û yekseriyê diparast. Heta wê rojê kompleksa xwe ya “xwe kêm dîtinê” li pêşber cîhana Rojavayê li ser kêmanî û kêmdîtina kurdan telafî dikirin. Gava li Rojavaya Cihanê dinihêrîn bi giyaneke mazoşîst bera xwe didane kurdatiyê û bi narsîzmeke seranser kor digotin: ‘em ê we bînin rêza xwe ya bilind!’ Piştî tevgerên çep û sosyalîst li salên 70’yan mezin bûn, ji bo kurd xwe bigihînin asta ‘muassir medeniyetê’ memûrên dewletê xwe ji sehneyê dan paş, şoreşgerên pêşeng ên tirk xuya bûn û bi hemî ferasetên xwe yên oryantalîst gotin: Li rojhilatê welatê me diyalektîka şoreşê li zordestiya axayan û gundiyên bêax ava bûye. Ev nakokiya çînan wê me bibe ber bi şoreşê ve. Lê divê pêşengên şoreşê birayê mezin be û em ê birayê bicûk di nava gerdûna xwe de bihewînin! “Hakkari’de Bir Mevsim”, helbesta “Koçero” û gelek helbest û romanên wê demê li ser jiyana kurdan hatî nivîsandin û piranî jî di sînemaya tirkî de bi sedan mînakên bi vî rengî hene ku bûna neynika nêzikatiya dewletê ya bo kurdan.  

Piştî ku têkoşîna kurdan a polîtîk û çandî û weçheyên wê yên rewşenbîrî û antîkolonyalîst di salên 2000’an de gihişt encamên girîng, temsîlên kurdayetiyê yên di nava wêjeya tirkî de jî di nav xwe de guherîn. Li aliyekî şerê rizgariya neteweyî li aliyê din têkoşîna çandî û hunerî bandoreke girîng li ser nivîskarên tirk jî kir. Di vê konteksta nû de divê em rola nivîskarên lîberal ên di bin bandora pêvajoya Tevlîbûna Yekîtiya Ewropî de mayî  piştguh nekin. Nemaze konteksta nêzikatiya Ewropayê ya li ser bingeha pirrengî û pirdengiyê avabûyî, bandoreke mezin li ser naveroka berheman kir. Taybetî bi saya xebatên wêjeyî yên weke Orhan Koçak û Nurdan Gurbilek û Kovarên weke Varlık û Hece, derket holê ku tirkbûn ne tenê karên nîqaşên teorîk ên netewperestiyê ne û wêje jî di vî warî de dikare bibe çekeke girîng. Di vî warî de divê li gel teoriyên netewperestiyê têgehên psîkanalîtîk û teoriya postkolonyal jî bê sepandin. Niqaşeke tenê li ser tirkbûnê ya di çarçoveya rexneya neteweperweriya kevneşopî de nahêle ku em tevgera tirkbûnê seranser bibînin. Tirkbûn hem wekî mekanîzmayeke birdoziyê hem jî weke formeke serdestiyê dixebite. Di aliyên şîfreyên vê xebatê de ne tenê reel-polîtîk, her wekî din gerdûna wêjeya tirkî jî bi têra xwe dewlemend e.

Piştî salên 2000’an, wêne, raman, erdnîgarî û laşên bi kurd û Kurdistanê ve têkildar, di nava gerdûna wêjeya tirkî de veguherîneke berbiçav derbas kir. Li gel vê yekê, ev têkiliya nû formên kolonyalîst nerm kirin, vê carê konformîzmeke nû di nav xwe de ava kir. Kevneşopiya salan domkirî û kurdayetî ji nû avakirî guherî û stratejiyeke nû ava bû; ‘Destê xwe nede qada talûkeyî’… Ev stratejiya nû heqîqeta kolonyalî û berxwedana kurdan rasterast nabêje, li ser alegorî û metaforên efsûnî li dev û dora mijara bingehîn digere û xwe rasterast navêje nav qadên talûkeyî! Di romaneke seranser li ser kurdan hatî nivîsandin de formên bindestî, mezlûmî û belengaziyê dixin nava çavên xwîneran lê di serpêhatiyê de berxwedan û têkoşîn li nav wan rûpelan tên veşartin. Dîsa jî em dikarin bibêjin li gor demen berê piştî salên 2000’an di wêjeya tirkî de formên kurdayetiyê li gel hemû kêmasiyên xwe bi awayekî pozîtîf bi pêş ve çûn. Helbet di vir de wek me li jor jî diyar kiribû, gelek faktor hene, lê wek serencam û qonaxeke wêjeya tirkî, ev sal xwedî taybetmendiyeke girîng e.

Peyva Dawî;

Heqîqeta kurdatiyê ji hêla dîrokî û civaknasî ve heqîqeteke kolonyalîst e, gerdûna wêjeya li ser kurdan jî li gorî tevgera kolonyalîst û têkoşîna li dijî kolonyalîzmê formên nû digire. Wateya tirkbûn û kurdbûnê ji serî heta bînî wateyeke polîtîk e. Çawa ku wêjeya tirkî li gorî avakirina neteweyekê teşe girtibe, wêjeya kurdî jî bi rêzimana berxwedanê teşe girtiye. Ji ber vê rastiyê kurd û Kurdistana li nav wêjeya tirkî û kurd û Kurdistana tê jiyandin û ya xwezayî ji hev dûr ketine. Kurd îro di vê qada berxwedanê de vê dibêjin: Tu qala min jî bikî ji kerema xwe ka ewilî guh bide min!...

 

 

EZ KURDÎ NIZANIM!

‘Sömürgecinin sizlerde yarattığı en büyük yıkım zamanla kendinize onların gözüyle bakmanızı sağlamalarıdır.’

                                                                                                                                                      F. Fanon

 

Orada artık senin gözün ve bakışın yoktur.  Aynada gördüğün şey senin yüzün, sana bakan göz ise işgalcinin gözüdür. Kendi dilinle konuşman bile kar etmez; lakin ‘anadilim’ dediğin şey bile sömürgecinin zihinsel kodlarından damıtılmış ‘annenin olmayan’ dilidir. Bu sarmal dram, sömürgecinin bütün zihinsel kodlarını kendi içinde yapısöküme uğratıp kendinle ilgili tanımlarda sadece kendini refere ettiğin o büyük an’a kadar sürer. İşte bu an, tam da ‘ilk kurşun’u sömürgecinin göğsüne değil, sömürgecinin sende çürüttüğü ‘senin olmayan benliğine ’sıktığın eşikte ortaya çıkan bir parıltıdır!

Amed'de yaşlı bir amcanın 'Kurd xayin in' lafı ile bir Türk faşistinin 'Hain Kürtler' lafı aynı zihinsel referansın iki ayrı çıktısıdır. Bu söylemi yaratan duygu dünyaları ne kadar birbirinden farklı olsa bile söyleten kod ‘sömürgecinin’ kodudur. Çünkü en nihayetinde Kürtlük ile hainlik özdeş kılınmıştır!

Alabildiğince üzerinde emanet duran ve sana bizzat zorla öğretenlerin yer yer ‘mizahına ana malzeme olan kırık Türkçende inat edişin Fanon’un bahsettiği beyaz tarafından kışkırtılmış siyahi kompleksin sana sinsice sırıtmasıdır. 'Diya min Kurd e lê ez ne Kurd im' (Annem Kürt ama ben değilim) cümlesinin tek müsebbibi olarak altı yaşından itibaren bilinçaltına kazınmış 'Andımız'ı ve ilkokulda ezberletilmiş şanlı tarih kitaplarını göstermen de seni kurtarmaz artık. 'Bajarî Tirkî, gundî Kurmancî diaxifin' (Şehirliler Türkçe köylüler ise Kürtçe konuşur) kabulünün yerine ‘Kurdî têra zimanê zanistê nake’ (Kürtçe bilim dili için yetersizdir) kabulünü ikame etmişsindir. Mardin Çarsısında devlet erkânıyla dükkânında otururken dükkâna giren ve Kürtçe konuşan bir başka Kürde burun kıvıran, hatta aynı dili konuşmanın utancıyla efendisinin yanında mahcup düşen bir esnafın Kürtlüğüne dair duygu dünyasını kurcalamadan meseleyi sadece ‘anadilde eğitim’ bağlamına hapsetmek seni fena bir tuzağa çekmiştir. Bütün bu eşitsizliğin, yaratılan ‘yetmezlik’ duygusunun sosyolojik karşılığı Erciş’te yaşlı bir amcanın 'Tirkî zimanê efendiya ye' (Türkçe efendilerin dilidir) cümlesinde vücuda gelmiştir.

Bu bağlamda Kürt enteljansiyasının Kürtçe ile ilişkilenme tarzının trajik tarihini Kürt modernleşmesi ile Kürt Gelenekselliği arasındaki yüzlerce yıllık geçişlilik, çatışma, karşılıklı etkilenme bağı üzerinden kurmanın zorunluğu kendini göstermektedir. Osmanlı’nın son döneminden bu güne kadar Kürt aydınlarının kullandığı tarihsellik, vatan, dil, kültür, kurtuluş, devrim ve modernlik söyleminin içinden Kürtlük ve Kürdistan’ı çıkardığınızda geriye kalan şey, ya İttihatçılıktan ya da İslamcılıktan fazlasıyla etkilenmiş çağrı manzumeleridir.  Özetle İslamcı sağ ile aydınlanmacı solun tedrisatından geçmiş Kürt aydınlarının Kürtçe derdi kurtuluş mitinin içinde çoğunlukla ‘ikincil’ kalmıştır. DDKO’nun mahkeme savunmalarında ‘Devlet, Doğu illerine okul açmadığı için insanlar mecburen çocuklarını medreselerde gerici bir eğitime göndermeye mecbur kalıyor’ demesinden 1990’lı yıllarda binlerce Kürt yurtseverini katletmiş bir siyasal geleneğin ‘Kürtçe Eğitim Dili Olsun’ dediği günlere gelmiş bulunmaktayız. Kürtlüğünü sonradan keşfetmiş olmanın o sarsıcı romantizmiyle oto oryantalizmin her türlü tuzağına düşen, kökleri dışarıda bir kök arayışı, tarihsel belleğin inşası adı altında şekillenen bir ‘geçmiş fetişizmi ve arşiv tapınıcılığı’ Kürtçeyi otantik dünyanın balkonunda konuşulan sevimli bir dil olarak kodlayan bir ‘entelektüel panayırın’ tam ortasına düşmüş bulunmaktayız. Ama bu panayırın yarattığı belki de en büyük olumsallık, Kürtçenin artık Kürdün ertelenemez asli bir sorunu olduğu gerçeğidir. Birileri Kürdün asli dilinin yerine egemenin sınırlarını belirlediği resmi bir dili dolaşıma sokarken, diğeri Kürdün tarihsel direniş geleneğinden süzülüp gelmiş bir Kürtçeye ağdalar çekerek, pastörize ederek, senfonikleştirirken bunu literatüre ‘politik kaygı taşımayan sanatsal zarafet ‘ olarak sunmaktadır. Kendini Kürtlük dünyasının kıyısına çekerek kibrini ‘sürünün içinde benekli koyunum’ alegorisiyle maskeleyenlerin,  bilinçaltındaki ülkesinin Kürdistan, dilindeki ülkesinin bölge olmasının hiçbir kıymeti harbiyesi yoktur artık! Böylesi bir tutumun Vizontele filminde film boyunca Kürt devrimcilerine bir tek Kürtçe cümle kurdurmayan Yılmaz Erdoğan ürkekliğinden ve kurnazlığından hiçbir farkı yoktur!

Kürtlerin bin yıllara dayanan sosyolojik ve tarihsel gerçekliğini doğru yerden okuyabilen bir insan ancak Kürtlerin dil ve kültür noktasındaki direncini ve inadını doğru yerden okuyabilir. Kürtleri bu gün kimlikçilik siyaseti üzerinden eleştiren bir solcunun (?) Ankara’nın göbeğinde Kürtçe şarkı okuduğu için bıçaklanıp öldürülmüş bir Kürdün cesedine bakıp ‘ayyy bunlar ne istiyorlar?’ diyen bir ortalama milliyetçiden hiçbir farkı yoktur! Benim bütün varoluşuma şekil veren anadilim konusundaki inadımı egemen olmanın bütün ayrıcalıklarını yaşayan bir beyaza anlatmak için Nasrettin Hoca’nın damdan düşerken ‘bana doktor değil damdan düşen birini getirin’ şeklinde söyleme şansım olmadığına göre üzgünüm! Anadilde eğitimin olup olmaması gibi bir tartışmayı bile yürütmek meseleyi bu kadar geri bir yerden almak iken bu kadar insani bir talebi kimlikçilik eksenine hapsetmenin bariz karşılığı kitabi bir gevezeliktir, sol kibirdir ve küçük burjuva konformizminden beslenen kasabalı lümpenliğidir. İzmirli beyaz bir yazarın Kürt ve Türk gençlerinin sevgili olması gerektiği şeklindeki beyanatıyla Rize Belediye başkanının Kürt kadınlarının Türk erkekleri tarafından kuma olarak alınması gerektiği ile ‘hep kardeş olacak değiliz ya yaşasın halkların sevgililiği’ diyen Hakkârili bir şovmenin bize öğrettiği tek bir şey vardır. Kürtlerin anadil sorunu başta olmak üzere Kürt sorunu bil cümle soytarıya gündem malzemesi yapılmayacak kadar ciddi bir sorundur!

Modern iktidarın dilin dünyaya ait gerçekliğini kurma ve anlam dünyasına şekil verme gücünü büyük oranda yok ettiğini, dil ve anlam arasındaki parçalanmanın sözü öldürdüğünü, mitolojinin dil üzerindeki karanlık gölgesinin aklın dil üzerindeki karanlık gölgesine dönüştüğünden hatta dilin artık hiçbir şeyi anlatamayan bir sayıklamaya dönüştüğünü kabul etsem bile tek bir şey isterim: Tüm bunları kendi dilimle yazıp okumak! Batı dünyası istediği kadar dilin ölümünü ilan etsin; dil bu topraklarda hala canlıdır; güçlü bir praksis ile birlikte büyüdüğünde dönüştürme gücünden ve kudretinden hiç bir şey kaybetmemiştir. Dil hala devrimcidir; bu dilin sahipleri Sultan Sencer’den Kemalist devrime kadar Kurdistan denilen ülkelerine Kurdistan dedikleri için bugün cezaevlerindedir. İlkokulda ‘Tu Kurdî dizanî’ diye soran öğretmene, çocuğun ‘Na ez Kurdî nizanim’ dediği andaki zihinsel yarılmayı ve duygu parçalanmasını anlayamayanlar bir zahmet öteye gitsin!

 

 

İKİLİ DEVLETİN BİYOPOLİTİKASI, İKİLİ HUKUK, CEZASIZLIK VE

‘YENİ BİR YAŞAM’ İNŞASININ ZORUNLULUĞU

 

 

‘Devlette iki şey vardır. Kudret ve şefkat. Teröristler kudretimizi test etmeye kalktı bu kudreti gördüler. Şimdi şefkat zamanı…’

                                             Ahmet Davutoğlu ‘Mart 2016 Silopi’

 

 

Ünlü Prusyalı General Clausewitz’in ‘Savaş siyasetin başka araçlarla sürdürülmesidir’ tezine karşı Foucault’un ‘Siyaset savaşın başka araçlarla sürdürülmesidir’ itirazıyla başlayan siyasetin kapsadığı varoluşsal alan tartışmalarına Agamben adeta bir ünlem işareti iliştirir ve şöyle der: ‘Egemenliğin olduğu her yer bir savaş alanıdır!’

 

Tarihleri boyunca klasik ve modern bütün iktidar yapılarının değişmez momenti olan savaş ekonomisinin tam ortasında kalan Kürtler, bir taraftan ikili bir cendereye benzeyen egemenlerin hukukuyla boğuşurken öbür taraftan evrenselleri kendine kalkış noktası yaparak sömürgelerin ve madunların pozisyonunu görünmez kılan bir tarih ve toplum yazımı ile savaşmak zorunda kalmışlardır. Bu yazıda Kürtlerin mevcut tarih ve toplum yazımındaki konumlanışlarından ziyade ikili devletlerin ikili hukukları üzerinden nasıl biyopolitik bir sömürge alanına dönüştürüldükleri, uygulanan düşman hukukuyla nasıl hem hukukun içinde hem de dışında bırakıldıkları ve en nihayetinde Kürtlerin neden demokratik bir toplumsal inşayı varoluşsal bir zorunluluk olarak tahayyül edip mücadele dinamiklerini ‘verili olan’ değil, ‘alternatif olan’ üzerinden kurgulamak zorunda kaldıkları üzerinde durulacaktır.

 

Kurdistan, modern ulus devletlerin ve kapitalizmin bir işleyiş formuna dönüşen biyoiktidarın en çıplak uygulama alanlarından birine dönüşmüştür. Kürtler bir taraftan egemen hukukun hem içeren hem dıştalayan ikili yapısıyla mücadele ederken bir taraftan da kendi hukuksal öz savunma sürecini yaratmanın mücadelesini vermektedirler. Egemen bir hukukun belirsizlik alanına hapsedilmiş olmaktan ve verili hukukun suçlulaştırılmış, aynı zamanda milli çeperin dışına düşen kırılgan öznesi olmaktan kurtulmanın yollarından biri egemenlik tarzlarını devrimci bir tarzda dönüştürmenin mücadelesini vermek, biri de tamamıyla söz konusu hukuksal düzlemin dışına çıkıp kendi siyasal egemenlik alanını yaratabilmektir.  Siyasi egemenliğin meşruluğu düşüncesi, siyasetin içindeki savaşı, bilhassa ezen ile ezilen arasındaki savaşı gizlemek için kullanılan pratik ve kurnazca bir aparattır. Çünkü bugün Kürtlerin mevcut siyasal statüleri herhangi bir rıza ya da toplumsal sözleşme ile siyasal bir egemenliğe bağlanmamıştır. Hatta tam tersinden bir okumayla egemen hukuk, Kürtlerin hukuksal ve siyasal yaşamdan toptan tasfiyesi için ideolojik bir araçsallığa dönüşmüştür.

 

Biyopolitik, bütün hayatı güvenlik, toprak ve nüfus üçgeninde politik olarak stratejik bir savaş alanına dönüştürürken diğer taraftan yaşamı politik olarak denetlemek, türler arası farklılığı ve ırklar hiyerarşisini oluşturmak için hukuksal meşruluğu kendine bir savunma kalkanı olarak inşa eder. Bu bağlamda, sömürgecilik ile faşizm tarihini birbirinden bağımsız okumak artık mümkün değildir. İktidarı elinde tutan ve hukuksal/siyasal normu belirleyen güç, bir ırkın diğer ırklara üstünlüğünü söz konusu normun içine yerleştirir. Irkın biyolojik mirasına tehdit oluşturan her türlü farklılık ayıklanarak pastörize ve hijyenik bir ırk oluşturulur. Böylelikle savaş sadece egemen bir klik adına değil bir ırk adına yürütülür! Öldürme eylemi bazen birini öldürmenin ötesine geçerek kurbanı ölümün önüne atmak, ölme riskini arttırmak, ölümü pornografik bir teşhir imgesine dönüştürmek, ölümün haysiyetini zedelemek için gerçekleştirilir. Cizre Bodrumları, Ekin Wan, Taybet Ana ve Hacı Lokman Birlik’in öldürülme biçimleri tam da bu vahşet tablosunun içine yerleştirilebilir. Faşizm bir taraftan ölümün haysiyetini zedelemek için ‘leş’ tanımını dolaşıma sokarken öbür taraftan bütün bu ölümlerle ilgili açılan davaların takipsizlikle sonuçlanması için ‘bağımsız yargıyı’ yürüttüğü savaşın ideolojik bir aparatı haline getirir.    

 

Kürtlere karşı gelişen hukuksal şiddet o kadar normalize edilmiştir ki uygulanan yasal şiddetin meşruluğunun yanında kurbanı da şiddetin suçlusu haline getirmek bir rutine dönüşmüştür. Şiddeti tahrik eden, sınır ihlali yapanın bizzat suçlunun kendisi olduğu binlerce örneğin başında bariz bir gasp ve el koyma eylemi olan kayyumluk uygulamalarına karşı demokratik itiraz haklarını kullanan belediye eş başkanlarının onlarca yıl hapis cezalarına çarptırılmalarıdır. Kürtlerin bütün güçlerinin siyaset dışı bırakılmaları ile İngilizlerin faşist milletvekili Mackay’ın Romanlar için söylediği ‘Onlar birer çöp ve gündelik hayatı paylaştıkları benim saygın seçmenimle aynı insan haklarından faydalanmayı hak etmiyorlar’ demesi arasında zerre kadar fark yoktur. İkili ve düşman hukuku denilen diyalektik tam da burada devreye girer: Kürtleri temel demokratik uygulamaların dışında tut ama öbür taraftan ceza yasalarına tabii olmalarını sağla. İstisna olmaktan çıkıp kurala dönüşen bu uygulamalar, özellikle son beş yılda güncel politikanın bir normu haline gelmiştir. Çıplak hayat ve egemen iktidarın karşılıklı konumlanışları üzerine Kafka’nın ‘Yasanın Önünde’ denilen kısa öyküsünde mahkemeye çağrılmış bir adam yasanın açık kapısının önünde bekletilir. Yasa tarafından dışlanarak içlenmiş, içlenerek dışlanmış bu adamın hapsedildiği bu belirsizlik mıntıkası devletin mahkemelerine düşmüş yüzbinlerce Kürdün ve devrimcinin hikâyesiyle birebir örtüşmektedir.

 

Doğa durumunun insanları kısa, kötü ve vahşi bir duruma mecbur bırakması sonucu devlet denen canavarın zorunlu olarak ortaya çıktığını iddia eden Hobbes’e karşı Agamben, bizzat egemenliğin kendisini bir şiddet biçiminde ortaya koyduğunu söyler. Roma Hukuku’nda geçen bir figürü refere ederek ‘homo sacer’i teorisinin merkezine alan Agamben, kutsal insanın belli bir suçtan dolayı toplumdan sürülmüş, herhangi biri tarafından öldürülebilir ama dini bir kurban etme ritüelinde asla kurban edilemez kişiyi betimlediğini söyler. Yakışıksız bir hayat sürmüş ve yakışıksız biçimde ölmüş olan Homo Sacer’in Türk egemen tanımındaki karşılığı ‘leş’tir! Hukuk onlar için uygulanamaz ama aynı zamanda onlar hukukun koruması altındadır. Bu nedenle hem yasanın içinde hem de yasanın dışındadırlar.

 

Neyin istisna olup neyin olmayacağına dolayısıyla yasanın uygulanıp uygulanmayacağına karar verenin ‘Egemen’ olduğunu iddia eden Schmitt’e karşı Benjamin, tartışmayı istisna halinin artık bir kurala dönüştüğü noktasına çekmiştir. Buradan sözü devralan Agamben, istisna halinin yasanın varlığı ile yokluğu arasındaki gizli ama asli ilişkiyi tesis ettiğini, bunun bir boşluk olduğunu ve yasanın yokluğu olasılığının mütemadiyen arttığını iddia etmiştir. Terörü asli odağı haline getiren bir devlet bizzat teröristleşme tehlikesiyle karşı karşıya gelir. Tam da burada devletin bütün yasal ve yasal olmayan terörüne karşı tarihin en büyük demokratik direnişlerinden birini ortaya koyan Kürtler, nefretin, terörün ve yıkımın yol açtığı koşulların daha da büyümesini engellemek için olağanüstü bir mücadele yürütmektedirler. Daha çok nefreti, terörü ve yıkımı göze alarak üstelik…

 

Kaba bir tarih belirlenecekse 20. yüzyılın başında kurulan dört ayrı ulus devletin hukuk ve hukuk dışılığının belirsiz alanına mahkûm edilen Kürtler, Fraenkel’in tarif ettiği ikili devlet hukukuna karşı tarihin en zorlu direnişlerinden ve demokratik mücadelelerinden birini vermek zorunda kalmışlardır. Fraenkel’in Nazi Almanya’sını merkeze alarak kuramsallaştırdığı ‘İkili Devlet’ modelinde devlet ikili bir yapıdan teşkil olmuştur: Birincisi kendi ‘yasal meşruluk’ zeminini yasalara ve kurallara bağlayan ‘norm devleti’ ve dönemsel gelişmeler ve keyfi kararlarla ülke yöneten ve kendini bile var eden normlar silsilesini yok sayan bir ‘önlem devleti.’ Söz konusu ikili yapı, yan yana var olabilir; bazı alanların norm, bazılarının önlem devletinin hükmü altında olduğu bir iş bölümünden de söz edilebilir. Dönem dönem bu iki alan birbirinin ayağına dolanabilir, rekabete girişebilirler. Fakat en nihayetinde hangi zaman hangi yapının yüzünü göstereceği asla belli değildir. Bu belirsizliği arttıran, yaşamın tümünü güvencesizleştiren bu düzen, kudretin eninde sonunda önlem devletinin elinde olduğunu bize gösterir. Abluka boyunca onlarca sivilin yaşamını yitirdiği ve kentin büyük oranda yıkıldığı Silopi’ye 4 Mart 2016 tarihinde giden Ahmet Davutoğlu’nun orada yaptığı konuşmada kullandığı şu cümle tam da son sözün hangi devlet tarafından söylendiğinin net bir ifadesi olarak okunabilir: ‘Devlette iki şey vardır. Kudret ve şefkat. Teröristler kudretimizi test etmeye kalktı bu kudreti gördüler. Şimdi şefkat zamanı…’ Davutoğlu’nun geçtiği devlet tedrisatında, kutsal olan hayatından vazgeçmeyi bile göze alabilen ve iktidarın politik bir özne olarak değil kültürel ve politik bir atık olarak kurguladığı Kürt, egemen tarafından hayata döndürülmek için öldürülebilir. Bu dehşetli hizaya getirme ediminin sonunda devletin şefkati, o sinsi sırıtmasıyla sırasını beklemektedir çünkü!

 

Karll Schmitt, egemenin hem hukuk düzeni içerisinde hem de dışında bulunuyor olmasının kesinlikle fazlasıyla belirleyici bir durum olduğunu, egemen hukukun geçerliliğini askıya alma konusunda yasal yetkiye sahip olanın kendisini yasanın dışında tutmasının şu paradoksu ortaya çıkardığını aktarır: ‘Hukukun dışındaki egemen olarak ben, hiçbir şeyin hukukun dışında olmadığını ilan ediyorum!’ Egemenlik sorunu, siyasal düzen içerisinde iktidarı elinde bulunduran güçlere indirgendiğinde kurulu siyasal düzenin kendi eşiği ve onu var eden diğer tüm dinamikler gözden kaçırılır. Reel sosyalizm ve anti sömürgeci mücadeleler dâhil bütün dünya devrimlerinin yolunda onları bekleyen ve gelinen bütün yolu geçersiz kılan büyük bir mayınlı arazi karşımıza çıkar: Devlet Teorisi! Türkiye devletinin ‘sahada oyun kuran’ olarak tanımladığı ama özünde alt emperyal bir güce dönüşmeye çalıştığı, olağanüstü bir rejimi olağana evirdiği, bütün kurumsallıkları tasfiye edip Neo-Osmanlıcı fanteziyi ve onunu savaş ekonomisini yaratmaya çalıştığı tarihin bu döneminde savaşın bir cephesi de hukuk üzerinden yürütülmektedir. Kürtlerin verili siyasal egemenlik tarzına ve onun hukuksal sistematiğine karşı alternatif bir yaşam arayışı tam da bu verili zemin üzerinden meşruluk kazanmaktadır.

 

Güzide uygarlığın merkezi demokrasilerinde bile insanların özgürlük ve mutlulukları bağımlılık ve boyun eğişler sarmalına sıkıştırılmışken, çıplak hayatın, kampın ve istisna hallerin olağan kurbanlar yarattığı bir tarihsel eşikte ‘demokrasiye en uzak demokrasilerden’ biri olan Türkiye egemenlik sisteminin biyopolitik iktidar alanını nasıl bir hoyratlık ve vahşet üzerinden kurguladığına hem retorik hem de pratik süreçler üzerinden her gün şahit olmaktayız.

Agamben’in deyimiyle ‘Bugün siyaset, hayattan başka bir değer tanımıyor; dolayısıyla hayattan başka bir değersizlik de tanımıyor. Bu gerçeğin içerdiği çelişkiler yok edilmedikçe Nazizm ve faşizm hayatlarımızdan asla çıkmayacaktır’ (Agamben, 2013)

 

Kürtlerin demokrasi ve adalet mücadelesinin en sert geçtiği mekanlardan biri de devletin yasal şiddet mekanizmaları ve mahkemeleridir. Çünkü bu ülkede adalet bizzat yasalar eliyle ilga edilir. Devletin topluma karşı işlediği suçlarda fail belirsizleştirilir, fiilin kendisiyle orantısız cezalar verilir. Dönemsel gelişmelere bağlı olarak yargılanan fail, bir dönem sonra iktidarın ortaklığına terfii edilir. Türkiye hukukundaki cezasızlık politikası, yasayı keyfi yorumlama, devlet aklının hükmettiği ideolojik yargı mekanizması, fiili hatalı nitelendirirken bile fiili ve faili yasadan kaçırtıp suçu örtbas etme, zaman aşımında o suçu tarihsel bir uzama hapsedip yok sayma gibi edimler Kürtlerin bu ülkenin demokrasisine ve yargısına olan bütün inancını yok etmiştir. Devletin meşruluk krizi olarak tevarüs eden bu tutum, Kürtlerin kendi alternatif kurumsallıklarını oluşturma ve zıtlık üzerinden değil alternatif projeler üzerinden yeni bir yaşam politikasını tahayyül etmelerini sağlamıştır. Üçüncü Yol, Demokratik Cumhuriyet, Demokratik Ulus gibi teorik yaklaşımları aynı zamanda bir inşa hareketi ve kendi praksisini yaratmaya çalışan bir zihinsel devrim ve tarihsel bir zorunluluk ilkesi üzerinden okumak gerekir. 

 

İttihat Terakki’den başlayıp yakın tarihte özellikle 1980 Darbesinden sonra ve 1990’larda devlet adına işlenen ağır suçları zamanaşımı üzerinde fiili bir cezasızlığa tabii kılma pratiği, failler için cezasızlığı doğuran bir yargının adalet karşısındaki direnci olarak tanımlayabiliriz.  Cezasızlığın fail için yarattığı ayrıcalıklı alan, şiddeti yeniden üreten bir mekanizmaya dönüşerek suçların daha pervasız ve aleni işlenmesine zemin hazırlamıştır. Son beş yılda parçalanmış cesetleri, kıyımları ve vahşet tablolarını gözümüze sokan pornografik şiddettin bu denli artışı failin bu konforlu ve korunaklı alana yaslanma rahatlığından da kaynaklanmaktadır. Faillerin mütemadiyen işledikleri suçlar için dokunulmazlık zırhlarını bizzat yargının kendisi üretmekte ve bu durum savaşın bütün aygıtlarıyla sürdürülebilir kılınmasında işlevsel bir rol üstlenmektedir. Linç, pogrom, katliam, cinayet şeklinde uzanan suçlar silsilesi, yargı tarafından zaman aşımı, haksız tahrik, iyi hal indirimi, ceza erteleme, cezayı paraya dönüştürme, delil yetersizliği ve zaman aşımı gibi stratejiler üzerinden inşa edilen bu mekanizma, yargı eliyle yaratılan bir koruma olmanın da ötesine geçerek 2016 sonrası hukuki denetimden muaf kılındı. İnşa edilen bu hukuksal mekanizma, daimî savaş mekaniğinin ve egemen hukukun tarihteki en nadide iş birliği örneklerinden biridir. 2015-16 yıllarında Kurdistan kentlerinde bizzat kolluk eliyle işlenen yıkım, göç ve toplu kıyımlarla ilgili açılan davalar meşru müdafaa, delil yetersizliği gibi gerekçelerle takipsizlikle sonuçlandırıldı.

 

İkili devlet mekaniğinde hangi devletin ne zaman devreye gireceğini daha çok koşullar belirler ilkesi, kendini en çok 2015-16 Özyönetim Direnişleri ve 2016 Cemaat Darbe Girişimi sonrası göstermiştir. Örneğin, askeri güçlerin kent merkezlerinde operasyon düzenleme ve sokağa çıkma yasağı ilanı Anayasanın 15. maddesinin belirlediği normatif çerçeve içerisinde usulüne uygun bir olağanüstü hâl veya sıkıyönetim ilanı kapsamında mümkünken devlet tüm bu hukuksal çerçeveyi rafa kaldırarak olağan bir dönemde bütün savaş tekniklerinin kullanıldığı istisna bir rejim yarattı. Yürütmenin olağanüstü yetkilerle kendini donatıp Anayasayı devre dışı bıraktığı bu uygulama, her tür yasal denetimden muaf, kural dışı, kendini yasanın dışında ya da üstünde sayan yeni bir kontra dinamiğini devreye soktu. 10 ilçe ve 1 il merkezinde tarihin en ağır insanlık suçlarından birine imza atan devlet, yasaklar sona erdikten sonra 6722 sayılı Kanun ile olağanüstü hali, olağan dönemde de yürürlükte tutabileceği bir düzenleme yaparak Sur’un belli mahallelerinde 2015 Aralık ayından beri hala devam eden tarihin en uzun süreli sokağa çıkma yasağını uyguladı. Yapılan yasal düzenleme ile vatanın ve ulusun bekasını esas alan terörle mücadelede devlet adına işlenen her türlü suçun yargılanması neredeyse imkânsız hale getirildi. Bütün askeri güçleri harekete geçirme yetkisinin Reisicumhura devredildiği yeni düzenlemede terörle mücadele kapsamında işlenen suçlar ile ilgili asker ve sivil kişiler hakkında soruşturma izni alınıncaya kadar gözaltı ve tutuklamanın önü kesildi. Bireysel olarak işlenen suçlarda bile failin değil bizzat devletin yargılanacağı ilkesi getirilerek failin bedeni devletin çelikten bedeninin içine alınarak koruma altına alındı.  Suçun somutluğunu belirsiz ve soyut bir düzlemin içine alarak suçluyu yargıdan kaçıran bu mekanizma suçlunun yargı önünde hesap vermesini olanaksızlaştırarak yargının göreli özerkliğini de tamamıyla ortada kaldırdı. Olağan yargı rejimini olağanüstüleştirme şeklinde betimlenen bu uygulamada devlet, teröre karşı savaşta süngüyü ileriye doğru uzattıkça hukuku geri çeker ve kendi meşruluğunun kaynağı olarak gördüğü yasallığı gri ve belirsiz bir alana hapseder. Agamben bu istisna halinin sadece totaliter rejimlerin değil demokratik rejimlerin de normaline dönüştüğünü iddia ederek yeni bir egemenlik sistemine dönüştüğünü söyler. Özellikle cezasızlık mekanizması, siyasi iktidarın düşmanlara karşı verdiği savaşta olağanüstü halin yeniden üretebilmesi için sonsuz bir savaş stratejisinin meşruluğuna hizmet için son derece kullanışlı bir aparat işlevi görür.

Kısacası hem geçmişte hem de gelecekte işlenme ihtimali yüksek suçların hukuk eliyle aklanması, devlet şiddetinin süreklileştirilmesine hizmet etmenin yanında kalıcı bir istisna halinin yaratılmasına zemin yaratır. Mağdur için bütün adalet mekanizmalarının devre dışı kalması, mağdurun her türlü saldırı ve imhaya açık bir çıplak hayata (homo sacer) dönüşmesini sağlar. 2007 yılında kolluk güçlerine öldürme yetkisinin kapılarını aralayan 5681 No’lu yasa, Gezi Direnişi sonrası uygulamaya konan İç Güvenlik Paketi, 2016 yılında yayınlanan 667 ve 668 No’lu KHK’ların her biri cezasızlığı yeniden üreten ve temel yasalar kadar kalıcı ve güçlü kararnameler olup her biri birer Düşman Hukuku ve Yurttaşın Düşmanlaştırılmasına dönük birer hukuk vesikası olarak tarihe geçmiştir.

 

Kurulduğu günden beri yapısal bir bütünlük oluşturamayan ve yüz yıllık tarihine üç askeri, bir post modern ve iki de darbe girişiminin yanında, onlarca sıkıyönetim dönemi, ıslahat fermanı ve olağanüstü haller sığdıran devletin tarihinde olağan dönemler parmakla sayılacak kadar azdır. Toplumu kendisi gibi yapay bir icat olarak kurgulayan devlet, toplumu korku, endişe ve panik üçlüsü sayesinde sosyal bir imalat nesnesine dönüştürmüştür. Hikmet Acun’un deyimiyle, ‘Eksiklik hissi ve kurgusal bir ideolojik harçla karılan Türklük ideolojisini siyasal tarihinin içine yerleştiren, tüm toplumsal tahayyüllere bizzat şekil veren, kendini zıtlıklar üzerinden tanımlayan, uzlaşımsızlık ve olumsuzlama üzerinden kendini her türlü müzakereye kapatan itaati, erkekliği ve yekpare bir düzeni, uyum, ahenk ve simetri mekaniğine oturtmaya çalışan bir devlet aklından’ (Acun, 2020) çıkan bir hukukun Kürtlerin ve muhaliflerin nazarında meşruluğu her zaman tartışmalı bir alan olarak kalmıştır. Atatürk’ün Gençliğe Hitabesinde geçen ‘Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için, içinde bulunacağın vaziyetin imkân ve şeraitini düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerait, çok namüsait bir mahiyette tezahür edebilir…’ şeklindeki bu çağrısı, rejimin yapısal krizlerinde demokrasiyi, adaleti, eşitliği değil, olağanüstü bir teyakkuzun, toplumsal bir panik halinin ve beka histerisinin tetiklediği bir darbe mekaniğini devreye koymasına dair acil görev çağrısıdır.

 

Kuşkusuz ne Fraenkel’in İkili Devlet kuramı ne de Agamben’in Biyopolitik İktidar çözümlemelerini bugün Türkiye’de yaşanan gerçekliğe indirgemeci bir tarzda giydirmek analitik olarak bizi bir dizi yanlışlarla yüz yüze getirecektir. Fakat bu kuramsallıklar, bu topraklarda olan bitenin biraz daha görünür olmasını sağlayan birer projektör görevi görebilirler. Totaliter rejimlerin kodlarını çözmek için biyoiktidar ile egemenliğin bağını çözümlemeye çalışan Agamben batılı anlamdaki bütün politikaların en başından beri biyopolitik olduğunu, modern iktidarların yaşam ile siyaset arasındaki dinamik bir özdeşlikten teşkil olduğunu iddia eder. Türkiye devleti gibi kökleri kan ve toprak esasına dayanan bütün iktidarların Anayasalarında devletin nitelikleri açıklanırken ilk başta demokratik çerçeveler çizilir ve tüm bu demokratik teamüller, başlangıçta belirtilen ‘değişmez temel ilkelere’ göre son derece kırılgan hale getirilir. Özetle, resmî ideolojik kurgudaki tekçilik ve yekparelik ethos’u temel amaç, hukuk, insan hakları ve demokrasi tüm bu amaçlara hizmet eden araçlar konumuna yerleştirilir.  Günümüzde aşınan ve aşındıkça daha çok terk edilen ulus devlet formasyonunu ısrarla sürdüren, 82 Anayasası’nın bile gerisine düşebilen bir hukuksuzluk düzleminde ülkenin bütün seküler ve muhafazakâr faşist öbeklerini ve küresel güçlerle birlikte bir iktidar bloğu yaratan devlet, tek adam rejimi altında yeni bir ittihatçı rejim inşa etmiştir. 

 

Anayasanın girişinde yer alan ‘Her Türk vatandaşının bu Anayasadaki temel hak ve hürriyetlerden eşitlik ve sosyal adalet gereklerince yararlanacağı, bu haklara doğuştan sahip olduğu’ ifadesi, insan hakları bütün evrensel bağlamından koparılarak millileştirilmiştir. Üstelik kimlerin o milli çepere dâhil olup olmadığı da yargı süreçlerinde yargının verdiği kararlardan bariz olarak ortaya çıkmaktadır. Bununla birlikte söz konusu ilke ‘evrensel insan hakları’ anlayışına değil, sınırları bu Anayasada çizilen insan hakları anlayışına dayandırılarak üstüne de şu eklenir: Türkçeden başka dillerde eğitim yapılması yasaktır! Anayasanın neredeyse her maddesi, ‘devlet için birey’ esası üzerinden şekillenir; toplum güvende yaşamak istiyorsa devlete iradesini teslim etmelidir ve devletin sınırlarını çizdiği bir özgürlük ve demokrasi ile yetinmek zorundadır.

 

Mitlerin, ayinlerin, sembollerin ve ideolojik kurgusallıkların cumhuriyetinde kutsiyetler skalasının en tepesine toplumun ve bireyin bütün haklarını korumakla görevli bir tanrısallık yerleştirilir: Yüce Türk Devleti! Tanrısal mükemmellik ve ulaşılmazlığın uzamına yerleştirilen devlet elbette tebaanın hukukunun nerede başlayıp nerede bittiğine karar veren ilahi kelamın da mutlak sahibidir. Benjamin’in deyimiyle tanrıların akıl sır ermeyen ve önceden kestirilemeyen hiddeti, bütün ölümlüleri tanısal bir şiddetin potansiyel hedefleri olarak tehdit eder ve onları birer suçlu özne konumunda bekletir. Bu hiddet insanların hem bu gününe hem de yarınına hükmeden tanrısal bir yazgı olarak kabul ettirilir. Hukuk bu noktada kasten kendini muğlaklaştırarak ve şiddetinin sınırlarını belirsizleştirerek kendini bir kader olarak inşa eder. Hukuk muğlaklaştıkça ve öngörülemez oldukça daha çok tanrısal bir güce erişir.  ‘Türkiye’de şu an yaşanmakta olan hukuksuzluklar, hukukun askıya alınması olarak görünse de aslında, insanların yaşamlarının hukukun araçları yoluyla giderek artan bir kontrolüdür.’ (Düşmanı Yargılamak, 2020) Türkiye’deki mahkeme salonlarında, hâkim ve savcıların yargılama esnasında telefonlarına ya da önlerindeki bilgisayarlarına gömülmeleri, önlerinde yığdıkları onlarca kalın dosyanın arkasına gizlenmeleri, bazen uyuklamaları ya da uyukluyor gibi yapmaları, o salonların aslında hukukun kendini adaletten tamamıyla ayrıştırdığı bir performatif gösteri alanı olduklarını gösterir. ‘Ahlak adına ne öğrendiysem stadyumlardan öğrendim’ diyen Camus, bu topraklarda yaşasaydı büyük ihtimal, ‘hukuk ve adaletin işleyiş etiğine dair ne öğrendiysem mahkeme salonlarından öğrendim’ diyebilirdi. Özellikle devlete karşı suç işlendiği iddia edilen davalarda, mahkemeler devlet otoritesinin vücut bulduğu ve sergilendiği bir gösteri alanıdır. Moğolistan’daki şov mahkemelerini araştıran Kaplonski, ‘devletin düşmanlarına yönelik mahkemelerin, yargılanan kişinin masum olup olmadığına tespit etmek için değil, devletin gücünü sergilemek için var olduğunu göstermiştir.’ (Düşmanı Yargılamak, 2020)

 

AKP’nin iktidara geldiği ilk dönemlerde tedbir devletiyle sürtüşmeye giren ve ona ayak direyen mahkemeler varken süreç ilerledikçe bu sürtüşme azalarak norm devletinin tedbir devletine tamamıyla adapte olduğu ve gittikçe onun tamamlayıcısı olduğu bir aynılaşma yaşandı. Basit bir analoji kuracak olursak Nazilerin iktidara yürüyüşünde bir manivela görevi gören Weimar Anayasası ne ise AKP’nin özellikle 2016 sonrası iktidarına geniş yetkiler tanıyan olağanüstü hâl rejimi neredeyse aynıdır. Fraenkel, bütün totaliter ve faşist rejimlerde ikili devletin sonsuza kadar sürmediğini, belli bir noktadan sonra tekleşerek bir diktatörlük rejimine dönüştüklerini belirtir. Bataille’nin deyimiyle ‘öldürme yasağını çiğneme gücünü elinde bulunduran egemen’ devletin ateşten kutsiyetine dokunup elini hemen geri çeken AKP, anayasa değişikliklerinde devleti tanımlayan ibarelere en fazla formel birkaç düzenleme yaparak kutsal devlet ibaresi yerine yüce devlet ibaresini getirebilmiştir. Fakat aynı partinin başkanı İstanbul İl Kongresi’ndeki konuşmasında aynen şunu demiştir: “Bizim başarımızın sırrı iki kelimede yatar: Sadakat ve Teslimiyet”

 

İstiklal Mahkemeleriyle başlayıp Sıkıyönetim Mahkemeleri, Devlet Güvenlik Mahkemeleri, Özel Yetkili Mahkemeler, Anayasal Düzene Karşı İşlenen Suçlara Bakan Mahkemelerle uzayıp giden bu Özel Mahkemeler Silsilesi, cumhuriyet rejiminin mütemadiyen bir olağanüstü hal rejimi üzerinden kendini inşa ettiğinin göstergeleridir. Bugün ise hukuk devletinin yasalara dayanma prensibi yerini kararname devletinin geçici ve bazen de kalıcı hükümlerinin sürekliliğine bırakmıştır. Olağanüstü hâl geniş bir zamansallığa yayılarak bütün mekânsallığı kuşatmış kendi meşruluğunu dayandırdığı yasallığını terk ederek istisna rejimini kalıcılaştırmıştır.  Kuruluş felsefesi ve kurucu ideolojik kodlarının geçmişte ve bugün yaşanan bütün yapısal problemlerin bizzat kaynağı olan Türk siyasal egemenliği ve onun hukuksal sisteminden tutarlılık, demokratik bir eşitlikçi yapı ve yaklaşım beklemek hayalî bir iyimserlikten başka bir şey değildir. Çünkü tüm bu düşman hukuku ve gayri hukukî nizam, bizzat kendini mevcut hukuk üzerinden yeniden üretmektedir. Bu bağlamda yeni bir hukuksal tanımlama ile yeni bir egemenlik tanımı birbirine sıkıca bağlı momentlerdir. Her iki momentin yeniden tanımlandığı bir anayasal değişimi esas alan radikal bir talep ve bu talebi karşılayacak bir duruş ve direniş gerçekliği oluşmadan Kürtler için tarihin hangi eşiği olursa olsun, dönemsel egemen kim olursa olsun istisna hali asla değişmeyecektir. İlk başta değişmesi gereken şey Türklük ve Türklüğe yüklenen bütün hukuksal egemenliğin yeni bir toplumsal gerçeklik tanımı üzerinden yapı sökümüne uğratılmasıdır. Bu tarz bir radikal değişim ancak radikal demokratik bir mücadele perspektifi ile mümkündür. Kürt siyasal öncülerinin bu gün Demokratik Ulus olarak kuramsallaştırdığı yeni yaşam politikası mevcut hukuksal egemenlik biçiminin de radikal bir dönüşümünü esas almaktadır. Kürt meselesinin barışçıl ve demokratik çözümünün ilk durağı, tüm toplumsal kesimlerin uzlaşısına dayalı yeni bir demokratik anayasal uzlaşmanın bizzat kendisidir. Demokratik Ulus meselesini yeni bir politik, ahlaksal, hukuksal ve kültürel yaşam tahayyülünün inşa mücadelesi olarak görmediğimiz süre içerisinde söz konusu hukuksal belirsizlik alanının içinde ‘hukuksal statüsü belirsiz’ birer Homo Sacer olarak kalmaya devam edeceğiz.

 

 

 

Kaynakça:

 

Acun, H. (2020). Komun Dergi.

Agamben, G. (2013). Kutsal İnsan. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.

Düşmanı Yargılamak. (2020). Schmitt'e Karşı Freankel. Ankara: Zoe Yayınları.

Ernst Fraenkel, İkili Devlet (2020) İstanbul: İletişim Yayınları

Agamben, İstisna Hali (2006) İstanbul: Otonom Yayıncılık

Ayrıntı Dergi, (Yaz 2020) İstanbul: Ayrıntı Yayınları